Archiwum publikacji
w serwisie Publikacje edukacyjne
Agresja, przemoc - mechanizmy jej powstawania i sposoby zapobiegania
Zdefiniowanie agresji nie jest tak proste, jak może się to wydawać. Psychologowie posługują się terminem działania agresywnego, przez które rozumują zachowanie ukierunkowane na spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody. Nie należy mylić agresji z agresywnością. Określenie "agresywny" używa się w odniesieniu do ludzi walczących o swe prawa, protestującymi przeciwko niesprawiedliwości (rzeczywistej lub urojonej).
Agresja jest działaniem intencjonalnym ukierunkowanym na zranienie lub sprawienie bólu. Jest to agresja wroga w odróżnieniu do agresji instrumentalnej, która służy osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem.
Od dawna wśród naukowców toczy się dyskusja na temat tego, czy agresja jest popędem wrodzonym, czy wyuczonym sposobem zachowania. Freud dowodził, że w człowieku rodzą się dwie, równie potężne siły instynktowe: instynkt życia zwany erosem i instynkt śmieci nazywany tantosem. Instynkt śmieci może zostać skierowany na zewnątrz i wówczas znajduje wyraz we wrogości, destrukcji albo morderstwie. Zgodnie ze sformułowaną przez Freuda teoria hydrauliczną energia agresywna musi zostać rozładowana, gdyż w przeciwnym wypadku następuje je wybuch.
REKLAMA
Istnieje wiele czynników sytuacyjnych począwszy od procesów neurologicznych i chemicznych, a skończywszy na uwarunkowaniach społecznych, które są odpowiedzialne za występowanie zachowań agresywnych.
Do sytuacyjnych wyznaczników zachowań agresywnych należą zmiany zachodzące wewnątrz naszego organizmu. Uważa się, że obszar mózgu nazwany ciałem migdałowatym sprawuje kontrolę nad impulsami agresywnymi.
Wykryto, że określone związki chemiczne wpływają na przejawianie agresji. Znaleziono dowody potwierdzające istnienie zależności między zachowaniem agresywnym a hormonem - testosteronem. Stwierdzono wyższy poziom testosteronu u więźniów skazanych za przestępstwa z użyciem przemocy fizycznej niż u skazanych za inne wykroczenia. Mężczyźni są bardziej agresywni niż kobiety.
Alkohol to jeszcze jeden związek wywołujący wzrost agresji. Jego działanie polega na zniesieniu hamulców przed przejawianiem wszelkich zachowań niezgodnych z normami społecznymi (w tym zachowań agresywnych)
Stwierdzono, że wystąpieniu aktom agresji sprzyja także odczuwani bólu i dyskomfortu - w ten sposób wyjaśnia się fenomen "długiego, gorącego lata". Prawdopodobieństwo społecznych rozruchów wzrasta w okresie upalnego lata, a zmniejsza w czasie chłodniejszych pór roku.
Istnieje również wiele czynników społecznych warunkujących agresję. Zalicza się do nich frustracje, uczucie frustracji wywołane jest pojawieniem się przeszkód na drodze do osiągnięcia celu. Na ogół wywołuje złość czy irytację. Wszyscy doświadczamy czasem frustracji o różnym stopniu nasilenia. Zgodnie z teorią frustracji- agresji doświadczanie frustracji może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnych. Jednak frustracja nie prowadzi w sposób bezwarunkowy i automatyczny do agresji. Większe prawdopodobieństwo, że wyzwoli ona agresję, zachodzi wtedy, jeśli niespodziewanie napotkamy przeszkodę na drodze do osiągnięcia celu i mamy poczucie, że spotkała nas z tego powodu
niesprawiedliwość. Należy podkreślić, że frustracja nie jest rezultatem deprawacji
lecz względnej deprawacji, czyli poczucia, że posiadamy mniej niż zasługujemy
lub mniej niż posiadają ludzie do nas podobni.
Jedną z oczywistych przyczyn agresji związana jest z pragnieniem odwetu w momencie, gdy spotkamy się z agresywnym zachowaniem ze strony drugiej osoby.
Jednakże jak nie zawsze reagujemy agresją na frustrację, tak też nie zawsze
odpowiadamy odwetem na prowokację. Jeśli prowokacja jest przypadkowa (nie
zamierzona) i nie wynika z czyichś intencji, to większość z nas powstrzyma się
przed odwetem.
REKLAMA
Agresja bywa również wynikiem prowokacji lub obecności bodźca wywołującego
agresję, czyli przedmiotu kojarzonego z działaniami agresywnymi, np. pistoletu.
Sama jego obecność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji.
Badania wskazują na istnienie wysokiej korelacji między liczbą dokonanych
w danym kraju zabójstw a dostępem do broni palnej.
Głównym źródłem agresji jest społeczne uczenie się. Dzieci naśladują swoich
rodziców oraz innych dorosłych i w ten sposób uczą się rozwiązywać konflikty
przy użyciu siły, zwłaszcza, gdy obserwują korzystny rezultat agresywnego
zachowania.
Wzorce zachowań agresywnych są dostępne zarówno w realnym świecie jak i
przedstawianym na ekranie telewizora. Przemoc prezentowana w telewizji nie
tylko wywołuje u widzów nasilenie agresji, ale również obniża ich wrażliwość na
przejawy agresji w codziennym życiu społecznym i sprawia, że zaczynają te
przejawy akceptować (tzw. Efekt znieczulający).
Istnieje wiele sposobów przeciwdziałania agresji. Wśród nich można wymienić:
- omawianie przyczyn gniewu i wrogości;
- modelowanie zachowania nieagresywnego;
- ćwiczenie umiejętności pokojowego rozwiązywania konfliktów, kompetencji komunikacyjnych;
- ćwiczenie umiejętności prowadzenia negocjacji oraz sprzyjanie rozwojowi
empatii.
Rola karania w przeciwdziałaniu zachowaniom agresji nie jest jednoznaczna. Karanie może przynieść pożądane efekty jeśli wymierzona kara nie jest zbyt surowa i następuje natychmiast po dopuszczeniu się aktu agresji. Groźba surowej kary nie zapobiega popełnianiu przestępstw, natomiast kara o średnim stopniu dolegliwości wymierzona jednak konsekwentnie, zapobiega dokonywaniu aktów przemocy przez osoby dorosłe.
Literatura:
"Psychologia Społeczna - serce i umysł"
ELLIOT ARONSON TIMOTHY D. WILSON ROBIN M. AKERT
Bożena Dutkiewicz
