Altruizm – co to znaczy i kim jest altruista?

W dzisiejszych czasach, gdzie nacisk kładzie się na indywidualizm i własny rozwój, warto zastanowić się nad tym, co oznacza altruizm i jakie miejsce zajmuje w naszym życiu. Czy istnieje czysty altruizm? Jaka jest rola altruizmu w społeczeństwie?

Definicja i znaczenie słowa altruizm

Słowo altruizm pochodzi od łacińskiego słowa alter, co oznacza „inny”. W kontekście społecznym, altruizm odnosi się do troski o dobro innych ludzi, często kosztem własnego interesu. W naukach społecznych i psychologii, altruizm jest postrzegany jako jedno z podstawowych zachowań, które wpływają na budowanie i utrzymanie relacji społecznych.

Rodzaje zachowań altruistycznych

Wyróżniamy trzy główne typy altruizmu: bezinteresowny altruizm i altruizm odwzajemniony oraz krewniaczy.

• Bezinteresowny altruizm: odnosi się do sytuacji, w których jednostka podejmuje działania na rzecz innych bez oczekiwania jakiejkolwiek korzyści w zamian.
• Altruizm odwzajemniony: jest bardziej strategiczny i obejmuje sytuacje, w których jednostka pomaga innym w oczekiwaniu na przyszłe odwzajemnienie.
• Altruizm krewniaczy: tłumaczy, dlaczego ludzie często są bardziej skłonni pomagać bliskim krewnym niż nieznajomym. To zachowanie jest często tłumaczone ewolucyjnie, jako mechanizm mający na celu przekazanie wspólnych genów do przyszłych pokoleń.

Kim jest altruista?

Bycie altruistą oznacza wykazywanie się zachowaniami, które mają na celu wspieranie innych bez oczekiwania korzyści dla siebie. Osoba altruistyczna często działa w sposób, który może być postrzegany jako hojny lub poświęcający. Niektóre z tych działań obejmują:

• udzielanie pomocy osobom w potrzebie,
• wolontariat,
• dzielenie się zasobami z innymi.

Cechy altruisty

Rozpoznawanie cech charakterystycznych dla altruisty może pomóc w zrozumieniu, jakie osobowościowe predyspozycje sprzyjają altruistycznemu zachowaniu. Osoba, która wykazuje te cechy, często nazywana jest osobą altruistyczną. Poniżej przedstawiamy kilka kluczowych cech, które często przypisywane są altruistom.

1. Empatia

Empatia to zdolność do odczuwania i rozumienia emocji innych osób. Altruści często wykazują wysoki poziom empatii, co pozwala im wczuć się w sytuację drugiej osoby i lepiej zrozumieć jej potrzeby.

2. Poczucie odpowiedzialności społecznej

Altruistyczne osoby często mają silne poczucie odpowiedzialności społecznej. Są zdeterminowane, aby przyczynić się do dobra społecznego i mają silną motywację do niesienia pomocy innym.

3. Skłonność do współpracy

Osoby altruistyczne są zazwyczaj bardziej skłonne do współpracy niż konkurowania. Dążą do budowania relacji opartych na wzajemnym wsparciu i gotowe są do poświęceń własnych korzyści na rzecz dobra grupy.

4. Otwartość i życzliwość

Altruizm często wiąże się z otwartością na nowe doświadczenia i życzliwością w stosunku do innych. Altruści są zazwyczaj bardziej otwarci na różnorodność i chętniej angażują się w działania na rzecz osób o różnych tle kulturowym i społecznym.

5. Umiejętność poświęcenia

Często osoby altruistyczne są skłonne do poświęcenia swojego czasu, zasobów, a nawet dobrobytu w imię pomocy innym. Ta zdolność do poświęcenia często jest wynikiem głębokiej troski o innych i pragnienia przyczynienia się do ich dobra.

6. Wrażliwość na potrzeby innych

Altruistyczne osoby często wykazują wrażliwość na potrzeby innych i potrafią szybko rozpoznać sytuacje, w których ktoś może potrzebować pomocy. Są zwykle bardziej uważne i świadome otaczającego ich środowiska i osób w nim obecnych.

7. Wytrwałość w dążeniu do celu

W sytuacjach, gdy osiągnięcie pozytywnego wyniku dla innych wymaga znacznego wysiłku, altruistyczne osoby często wykazują wytrwałość i determinację w dążeniu do celu, nawet kosztem własnego komfortu.

Przykłady altruizmu w życiu codziennym

Altruizm odwzajemniony i bezinteresowny to ważne elementy, które kształtują nasze społeczeństwo. W społeczeństwie można zaobserwować różne przykłady altruizmu.

1. Pomoc sąsiadom

Jednym z najbardziej powszechnych przykładów altruizmu w życiu codziennym jest pomoc sąsiadom. Może to obejmować drobne czynności, takie jak podlewanie kwiatów podczas ich nieobecności, pomoc w zakupach, czy też wsparcie w sytuacjach kryzysowych.

2. Wolontariat

Wolontariat to kolejny przykład altruistycznego zachowania, które ma miejsce w naszej codzienności. Ludzie angażują się w różnego rodzaju inicjatywy społeczne, takie jak zbieranie darowizn na cele charytatywne, pomaganie w schroniskach dla zwierząt, czy uczestnictwo w akcjach porządkowych.

Warto jednak pamiętać, że aby pomaganie było skuteczne musi być efektywnie zaplanowane. Więcej na temat pisaliśmy w artykule na temat efektywnego altruizmu.

3. Pomoc nieznajomym

Czasami altruizm manifestuje się poprzez pomoc osobom, które nie są nam bliskie ani nie znane. Przykładem mogą być sytuacje, gdy pomagamy komuś znaleźć drogę, udzielamy pierwszej pomocy w razie potrzeby lub po prostu użyczamy telefonu osobie, która zgubiła się lub ma problem.

5. Dzielenie się zasobami

Współdzielenie posiadanymi zasobami jest także formą altruizmu. Może to obejmować dzielenie się jedzeniem z bezdomnymi, ofiarowywanie ubrań potrzebującym, lub wspieranie edukacji dzieci z ubogich rodzin poprzez zakup materiałów szkolnych.

6. Bezinteresowne zachowania na rzecz środowiska

Altruizm nie musi być skierowany wyłącznie do innych ludzi. Może także obejmować działania na rzecz środowiska, takie jak segregowanie śmieci, sadzenie drzew, czy aktywny udział w inicjatywach na rzecz ochrony przyrody.

Czy istnieje czysty altruizm?

Debata na temat tego, czy istnieje czysty altruizm, trwa od wielu lat. Czysty altruizm zakłada, że jednostki mogą działać na rzecz innych wyłącznie z motywacji do pomocy, bez żadnych korzyści dla siebie.

Chociaż niektóre badania sugerują, że większość zachowań altruistycznych jest motywowana przynajmniej częściowo przez osobiste korzyści, istnieją także dowody na istnienie czystego altruizmu, szczególnie w sytuacjach ekstremalnych, gdzie jednostki ryzykują własne życie, aby pomóc innym.

Nie można jednak pominąć faktu, że pomaganie innym często wiąże się z poczuciem spełnienia i radości życia. Ta satysfakcja, choć pośrednia, może być postrzegana jako korzyść wynikająca z altruistycznego zachowania.

Czy warto być altruista?

Pomimo, że altruizm często polega na pomocy innym bez oczekiwania korzyści, badania wykazały, że ma on pozytywny wpływ na samopoczucie i zdrowie osób pomagających. Korzyści te obejmują:

• zwiększenie poziomu szczęścia,
• niższe ryzyko zaburzeń lękowych,
• rozwój umiejętności społecznych.

Jest coraz więcej dowodów na to, że altruizm może działać jako mechanizm działający tłumiąco na lęk. Dla osób cierpiących na fobię społeczną czy inne formy zaburzeń lękowych, zaangażowanie się w działania na rzecz innych może pomóc w zmniejszeniu objawów.

Terapeuci coraz częściej wykorzystują altruizm jako element terapii w leczeniu zaburzeń lękowych. Umożliwia to pacjentom skupienie się na pozytywnych aspektach swojego zachowania, co może pomóc w łagodzeniu symptomów lękowych.

Patologiczny altruizm

Mimo że altruizm jest postrzegany jako pozytywna cecha, w niektórych przypadkach może przybrać formę, która jest szkodliwa dla jednostki. Mówimy wtedy o patologicznym altruizmie, kiedy osoba poświęca się na rzecz innych do tego stopnia, że zaniedbuje własne potrzeby, co może prowadzić do wyczerpania emocjonalnego lub innych problemów zdrowotnych.

Ważne jest, aby osoby, które mają skłonność do nadmiernego poświęcania się dla innych, były świadome możliwych konsekwencji takiego zachowania. W takich przypadkach, należy dotrzeć do źródła problemu i rozważyć podjęcie odpowiedniej psychoterapii. Terapeuta pomoże w opracowaniu właściwej metody terapii, dzięki czemu pacjent będzie mógł odzyskać równowagę w swoim życiu.

Czy altruizm to najsubtelniejsza forma egoizmu?

Często przywoływane jest stwierdzenie, że „altruizm to najsubtelniejsza forma egoizmu”. Niektórzy psycholodzy i filozofowie argumentują, że działania, które na pierwszy rzut oka wydają się być altruistyczne, mogą mieć podłoże egoistyczne. Na przykład, osoba pomagająca innym może to robić w nadziei na uznanie, podniesienie swojego statusu społecznego, czy nawet oczekiwanie na przysługi w przyszłości.

Rozróżnienie między czystym altruizmem a egoistycznymi motywacjami może być trudne. Czysty altruizm sugeruje pomoc innym bez żadnych oczekiwań w zamian. Działanie jest kierowane troską o dobro drugiej osoby. Egoistyczne motywacje, choć mogą być ukryte, kierują się pragnieniem osiągnięcia korzyści dla siebie.

Przykłady motywacji w działaniach altruistycznych

• Poszukiwanie uznania: pomaganie innym, aby być postrzeganym jako osoba hojna i wspierająca.
• Wzmocnienie relacji społecznych: wsparcie innych w nadziei na zacieśnienie więzi i ewentualne wsparcie w przyszłości.
• Wewnętrzne zadowolenie: dla niektórych osób, altruistyczne działania mogą przynosić osobistą satysfakcję i poczucie spełnienia.

Jakie są różnice między altruizmem a empatią?

Altruizm i empatia to dwa terminy, które często pojawiają się razem w kontekście pomocy innym. Mimo że są ze sobą powiązane, istnieją między nimi istotne różnice. W tym rozdziale przeanalizujemy różnice między altruizmem a empatią oraz zrozumiemy, jak te dwa pojęcia się uzupełniają.

Zacznijmy od zdefiniowania obu terminów:

• Empatia to zdolność do odczuwania i rozumienia emocji innych ludzi. To umiejętność wczucia się w czyjeś położenie i patrzenia na świat z jego perspektywy.
• Altruizm to zachowanie, które polega na niesieniu pomocy innym, często kosztem własnych korzyści, bez oczekiwania na jakąkolwiek nagrodę czy uznanie.

Różnice z zakresie działania:

• Empatia jest związana głównie z emocjami i myślami. Obejmuje zdolność do odczuwania, co inni mogą czuć i rozumienia ich perspektywy.
• Altruizm odnosi się do konkretnych działań podjętych w celu pomocy innym. To, co wyróżnia altruizm, to bezinteresowność i gotowość do poświęceń na rzecz innych

Źródło motywacji:

• Empatia często jest motywatorem do altruistycznego działania, ponieważ pozwala zrozumieć i odczuć potrzeby innych.
• Altruizm może wynikać z różnych motywacji, w tym z empatii, ale także z poczucia odpowiedzialności, wartości moralnych lub chęci zyskania akceptacji społecznej.

Efekty:

• Empatia, będąc bardziej związana z odczuciami, może prowadzić do głębszego zrozumienia i więzi z innymi ludźmi.
• Altruizm, jako forma działania, może przynieść konkretne korzyści tym, którym pomaga, i potencjalnie wpłynąć na pozytywne zmiany w społeczeństwie.

Empatia często stanowi podwaliny dla altruizmu. Kiedy odczuwamy empatię wobec kogoś, jesteśmy bardziej skłonni podjąć kroki, aby pomóc tej osobie. W ten sposób, empatia może prowadzić do altruistycznego działania. Jednocześnie, altruizm może być praktykowany również bez empatii, na przykład gdy kierujemy się zasadami moralnymi lub normami społecznymi.

Znani altruiści

W historii znajdziemy wiele przykładów osób, które poświęciły swoje życie, aby pomagać innym. Poniżej przedstawiamy listę znanych altruistów, którzy dzięki swojej bezinteresowności i poświęceniu wpłynęli na życie wielu ludzi.

1. Matka Teresa z Kalkuty: założycielka Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości, poświęciła swoje życie niesieniu pomocy ubogim, chorym i umierającym w Indiach. Za swoją działalność została uhonorowana Pokojową Nagrodą Nobla.
2. Oskar Schindler: niemiecki przedsiębiorca, który podczas II Wojny Światowej uratował życie ponad tysiąca Żydów, zatrudniając ich w swoich fabrykach i chroniąc przed nazistowskimi prześladowaniami.
3. Nelson Mandela: jako lider ruchu przeciw apartheidowi w Południowej Afryce, Mandela poświęcił swoje życie walce o równość i prawa człowieka. Spędził 27 lat w więzieniu za swoje działania, a po zwolnieniu został pierwszym czarnoskórym prezydentem RPA.
4. Andrzej Bobola: Jezuita, misjonarz, znany ze swojej działalności duszpasterskiej na terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku. Zginął śmiercią męczeńską, a później został kanonizowany przez Kościół katolicki.
5. Florence Nightingale: brytyjska pielęgniarka, która stała się symbolem poświęcenia w opiece nad chorymi. Znana jako „Dama z lampą”, zrewolucjonizowała opiekę pielęgniarską, zwłaszcza w czasie wojny krymskiej.
6. Mahatma Gandhi: indyjski prawnik i polityk, który stał na czele ruchu niepodległościowego Indii, opierając swoje działania na zasadach niestosowania przemocy. Poświęcił swoje życie w walce o niepodległość i prawa człowieka.
7. Irena Sendlerowa: polska pielęgniarka i działaczka społeczna, która podczas II Wojny Światowej uratowała ponad 2,5 tysiąca żydowskich dzieci, wydobywając je z getta warszawskiego i umieszczając w bezpiecznych miejscach.
8. Paul Farmer: amerykański lekarz i antropolog, współzałożyciel organizacji Partners In Health. Znany z pracy na rzecz poprawy dostępu do opieki zdrowotnej dla najbiedniejszych na świecie.